Η Οικοκυρική Σχολή Φλωρίνης
Γράφει ο Δημήτρης Μεκάσης |
Η Φλώρινα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Βαβέλ γλωσσών μετά την τουρκοκρατία. Βέβαια, η ελληνική γλώσσα, από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, ήταν η γλώσσα του σχολείου και της εκκλησίας. Στην πόλη δεν υπήρχε πρόβλημα, στα χωριά όμως το πρόβλημα ήταν έντονο. Σχολεία υπήρχαν, όμως οι χωρικοί ζούσαν σε πρωτόγονες συνθήκες, εξαιτίας του οθωμανικού φεουδαλικού συστήματος, και ελάχιστα τους ενδιέφερε η γνώση του σχολείου.
Στην δεκαετία του 1920, οι μουσουλμάνοι ανταλλάχτηκαν, και ήρθαν οι πρόσφυγες από την ανατολική Θράκη, την Μικρά Ασία και τον Πόντο. Αλλά και σε αυτούς τους πληθυσμούς υπήρχε γλωσσικό πρόβλημα. Το ελληνικό κράτος έκαμνε προσπάθειες, ώστε να υπάρξει γλωσσική ομοιομορφία και να μπορούν όλοι να συναλλάσσονται στα ελληνικά. Καλή η προσπάθεια, αλλά χωρίς σπουδαία αποτελέσματα. Στις δημόσιες υπηρεσίες και στις τράπεζες, υπήρχαν ταμπέλες στους τοίχους με την επιγραφή «Ομιλείτε την ελληνικήν». Το γλωσσικό πρόβλημα, για τους κατοίκους της υπαίθρου παρέμενε άλυτο.
Ούτε ο παπάς, ούτε ο δάσκαλος, ούτε ο χωροφύλακας θα μπορούσαν να καταφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, αν το μορφωτικό και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων των χωριών, δεν βελτιωνόταν. Αυτή την άποψη είχε ο αστισμός, δηλαδή η ιδεολογία της αστικής τάξης, που από τον 19ο αιώνα και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η προοδευτική ιδεολογία στον ελλαδικό χώρο.
Ο αστισμός εκφραζόταν με το Κόμμα των Φιλελευθέρων, και κυρίως με τις κυβερνήσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, του 1929, μεταξύ άλλων προέβλεπε και την ίδρυση Οικοκυρικών Σχολών για κορίτσια της υπαίθρου. Οι Οικοκυρικές Σχολές ήταν κατώτερες επαγγελματικές σχολές, διετούς φοιτήσεως, και για την εγγραφή των κοριτσιών ήταν απαραίτητο το απολυτήριο δημοτικού σχολείου. Οι Οικοκυρικές Σχολές ήταν οικοτροφεία και σχολεία και τα κορίτσια ήταν εσώκλειστα. Το πρόγραμμα ήταν αυστηρό, αλλά ευχάριστο. Μάθαιναν ότι ήταν χρήσιμο για την μέλλουσα νοικοκυρά του χωριού. Τα μαθήματά τους είχαν σχέση με την οικιακή οικονομία, νοικοκυριό, αγροτικές εργασίες και μερικά γλωσσικά θεωρητικά μαθήματα. Σκοπός των Οικοκυρικών Σχολών ήταν να δώσουν ελληνοπρεπή μόρφωση και οικιακές γνώσεις στις μέλλουσες μητέρες και νοικοκυρές της υπαίθρου. Κατά την αποφοίτηση τους ελάμβαναν και πιστοποιητικά σπουδών.
Στο πρόγραμμα της κυβέρνησης συγκαταλεγόταν και η Φλώρινα. Η ίδρυσή της όμως έγινε από τον αθηναϊκό «Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων». Το 1929, άρχισαν οι εργασίες οικοδόμησης του κτηρίου, σε οικόπεδο που έδωσε ο Δήμος Φλώρινας.
Το κτήριο, που υπάρχει και σήμερα, είναι ένα ευρύχωρo κτήριο, όπου στεγάζονταν περίπου 100 κορίτσια. Είχε κοιτώνες, αίθουσες διδασκαλίας, τραπεζαρία, μαγειρείο, μπάνια και βοηθητικούς χώρους. Η αυλή του μεγάλη και περιφραγμένη για την ασφάλεια των κοριτσιών. Το κτήριο είναι μεγαλοπρεπές, εκλεκτικιστικού αρχιτεκτονικού ρυθμού.
Η Οικοκυρική Σχολή Φλωρίνης λειτούργησε, το 1931, από τον «Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» και υπό την καθοδήγησή του μορφώθηκαν πολλά κορίτσια από τα χωριά της Φλώρινας.
Όταν όμως ξέσπασε ο πόλεμος, του 1940, το κτήριο επιτάχτηκε από το ελληνικό στρατό, όπου λειτούργησε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο. Τα κορίτσια γύρισαν στα χωρία τους, εκτός από μερικά που είχαν κάποιους συγγενείς στην πόλη. Τα λιγοστά αυτά κορίτσια παρακολούθησαν τα μαθήματα σε μια αίθουσα του Εθνικού Οικοτροφείου. Τους είχαν δώσει μερικές από τις παλιές στολές, δηλαδή ένα μάλλινο φόρεμα και παπούτσια και έτσι συνεχίστηκε, για ένα χρόνο ακόμη, η λειτουργία της Οικοκυρικής Σχολής. Το καλοκαίρι του 1941, η Οικοκυρική Σχολή του «Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» είχε κλείσει οριστικά. Από τον Απρίλιο του 1941, που εισέβαλαν τα γερμανικά στρατεύματα, το ελληνικό στρατιωτικό νοσοκομείο έκλεισε, και το κτήριο της Οικοκυρικής Σχολής έγινε κέντρο ψυχαγωγίας του γερμανικού στρατού. Μετά την απελευθέρωση, στις αρχές του 1945 στο κτήριο της Οικοκυρικής Σχολής στεγάστηκε μια μονάδα του βρετανικού στρατού, και όταν αυτή απεχώρησε το κτήριο έμεινε άδειο.
Μετά τον πόλεμο η Οικοκυρική Σχολή άρχισε πάλι να λειτουργεί την περίοδο 1952-53, ως Αγροτική Οικοκυρική Σχολή «Αγία Όλγα». Είχε περάσει στην εποπτεία της Βασιλικής Πρόνοιας. Η Βασίλισσα Φρειδερίκη και πολλές κυρίες της υψηλής αθηναϊκής κοινωνίας, βοήθησαν να λειτουργήσει πάλι η Οικοκυρική Σχολή. Η Ειρήνη Καλλιγά, κόρη του Αντώνη Μπενάκη, που ήταν μέλος της Επιτροπής Εντεταλμένων Κυριών της Βασιλικής Πρόνοιας, επέβλεπε το πρόγραμμα λειτουργίας στης σχολής. Το 1970, εποπτευόταν από τον Εθνικό Οργανισμό Προνοίας (ΕΟΠ). Από το 1970 μέχρι το 1980 λειτούργησε ως κατώτερη επαγγελματική σχολή, του ΕΟΠ.
Την περίοδο αυτή η Οικοκυρική Σχολής Φλωρίνης «Αγία Όλγα», είχε πρόγραμμα δυο ετών για κορίτσια από τον νομό Φλώρινας, που είχαν τελειώσει το δημοτικό σχολείο και ήταν 16 χρονών. Τα κορίτσια μάθαιναν πλεκτική με μηχανή και βελόνες, ραπτική – κοπτική, κέντημα στο χέρι και στην μηχανή, υφαντουργική και μαγειρική και ζαχαροπλαστική. Καθημερινά, μετά το πρωινό τους ξύπνημα και το συσσίτιο πήγαιναν στα εργαστήρια, μέχρι τις 2.00 μμ. Μεσημεριανό γεύμα και ξεκούραση, καθώς και περιποίηση χώρων. Στις 5.00 μμ παρακολουθούσαν θεωρητικά μαθήματα της πρώτης και της δευτέρας γυμνασίου. Το Σάββατο ήταν η ημέρα της καθαριότητας, και την Κυριακή η ημέρα του εκκλησιασμού και ελεύθερος χρόνος. Όταν τελείωνε η σχολική χρονιά τα κορίτσια έδιναν εξετάσεις στα θεωρητικά μαθήματα, έκαμναν γυμναστικές επιδείξεις και οργάνωναν έκθεση χαλιών και υφαντών, τα οποία πουλούσαν. Συμμετείχαν βέβαια και σε όλες τις εθνικές εορτές, και στις παρελάσεις. Μετά τις δίχρονες σπουδές τους έπαιρναν Βεβαίωση Σπουδών, και Πτυχίο κοπτικής και ραπτικής.
Και όταν έκλεισε η Οικοκυρική Σχολή, ιδρύθηκε η Παιδόπολη «Αγία Όλγα», το 1980, που λειτούργησε στο ίδιο κτήριο και με το ίδιο προσωπικό, και υπαγόταν στον ΕΟΠ. Σε αυτό το ίδρυμα συγκεντρώθηκαν περίπου 100 κορίτσια, από όλη την Ελλάδα. Τα κορίτσια αυτά ήταν ορφανά, εγκαταλειμμένα, πολυτέκνων οικογενειών, ορεινών περιοχών και απόρων οικογενειών. Τα κορίτσια φοιτούσαν σε όλα τα σχολεία της πόλης και σε όλες τις βαθμίδες.
Το 1998, η Παιδόπολη «Αγία Όλγα συγχωνεύτηκε με τον Εθνικό Οργανισμό Κοινωνικής Φροντίδας (Ε.Κ.Ο.Φ.). Τον Φεβρουάριο του 2003, εγκατέλειψε το επιβλητικό της κτήριο, το οποίο ανήκει στον «Σύλλογο προς Διάδοσιν των Ελληνικό Γραμμάτων», και στεγάστηκε σε ένα από τα κτήρια του Κέντρου Παιδικής Μέριμνας Αρρένων Φλώρινας (Πρώην Εθνικού Οικοτροφείου). Το 2011, έγινε παράρτημα του Κέντρου, και τα δυο μαζί ιδρύματα πήραν νέα επωνυμία. Ονομάστηκαν Κέντρο Προστασίας Παιδιού Φλώρινας. Το 2013, λειτούργησαν ως ένα ίδρυμα μεικτό, αγοριών και κοριτσιών, σε ξεχωριστά κτήρια με κοινή αυλή, και το ίδρυμα αυτό ονομάστηκε Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας.
Το μεγαλοπρεπές κτήριο, στην Λεωφόρο Κ. Καραμανλή, ιδιοκτησίας του «Συλλόγου προς Διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων», από το 2003, παραμένει άδειο και καταρρέει. Παρά τις προσπάθειες του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, των βουλευτών και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, να στεγαστεί σε αυτό η Σχολή Καλών Τεχνών, δεν έφεραν τα θεμιτά αποτελέσματα. Το επιβλητικό κτήριο παραμένει άδειο, παρά την επιθυμία να στεγαστεί η Σχολή Καλών Τεχνών, που είναι επιθυμία όλων κατοίκων της Φλώρινας.
Συμπληρωματικά στοιχεία:
Απόσπασμα από την διδακτορική διατριβή της κας Ζαρκάδα – Πιστιόλη Χριστίνας στο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών με τίτλο: «Η αρχιτεκτονική της Φλώρινας στην περίοδο του μεσοπολέμου»
Το 1929, αρχίζουν οι προσπάθειες του «Συλλόγου προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» σε συνεργασία με τον Δήμο και τη Νομαρχία Φλώρινας για την κατασκευή Οικοτροφείου Θηλέων και Πρακτικής Σχολής στην πόλη, με δυνατότητα φιλοξενίας 80-100 «κορασίων».
Το αρχικό οικόπεδο το οποίο παρεχώρησε ο Δήμος για το σκοπό αυτό τμήμα από τα Γαλλικά νεκροταφεία, δεν έγινε αποδεκτό από τον Σύλλογο, γιατί η «θέσις δεν είναι κατάλληλος και δι’άλλους μεν λόγους, αλλά και διότι η μετά του Διδασκαλείου και των Στρατώνων γειτνίασις δεν είναι η εις Οικοτροφείον Θηλέων αρμόζουσα». Το νέο οικόπεδο στο ΒΑ τμήμα της πόλης «μεταξύ των χαραδρών της νέας περιφερειακής Λεωφόρου και της τοιαύτης Στρατηγού Ανρύ», στη θέση των τούρκικων νεκροταφείων, θεωρήθηκε περισσότερο κατάλληλο.
Την αρχιτεκτονική μελέτη του κτηρίου ανέλαβε ο «σχολικός» μηχανικός Σπ. Καλλέργης και τη στατική ο πολιτικός μηχανικός Π. Καμπάς. Ύστερα από υπόδειξη του Νομάρχη Φλώρινας Καλλιγά, ο Καλλέργης ετοιμάζει ένα προσχέδιο έχοντας ως πρότυπο το προσχέδιο της Γεωργικής Σχολής. Στην τεχνική περιγραφή που συνοδεύει το προσχέδιο, έχουμε την εικόνα του κτηρίου στην πρωταρχική του σύλληψη και μελέτη: «Το κτίριον εξωτερικών διαστάσεων 40.00X14.50, θα τοποθετηθή εις το βόρειον μέρος και με κατεύθυνσιν από ανατολής προς δυσμάς, γηπέδου ολικής εκτάσεως τριών χιλιάδων οκτασίων (3.800) περίπου τετραγωνικών μέτρων. Η φωτιστική επιφάνεια των αιθουσών διδασκαλείας και εργαστηρίων θα είναι μεσημβρινή.
Το κτίριον θα υψωθή 1.00 μέτρον από της επιφάνειας της γής θ’αποφευχθή δε η κατασκευή υπογείου λόγω του υγρού του εδάφους της Φλωρίνης. Το ισόγειον ύψους 4.00 μέτρων θα περιλαμβάνη τρεις αίθουσας διδασκαλίας, τρία εργαστήρια, εστιατόριον, μαγειρείον, γραφείον, λουτρά, αποχωρητήρια και πλυντήριον.
Ως προς τας αιθούσας διδασκαλίας και το εργαστήριον έχομεν να παρατηρήσωμεν ότι θα δύνανται να περιλάβουν και αι μικρότεραι εξ αυτών ανέτως και υπό εξαιρετικούς υγιεινούς όρους 30 μαθήτριες εκάστη, και λόγω του μεγέθους αυτών και λόγω του τελείου αερισμού των. Το εστιατόριον επιφάνειας 68 τετραγ. μέτρων θα επιτρέπη εν πάση ανέσει την εστίασιν 80-90 μαθητριών. Εντός της αιθούσης των λουτρών και εν τω διαδρόμω των αποχωρητηρίων προβλέπονται οι νιπτήρες των μαθητριών. Η δε αίθουσα λουτρών θα επιτρέπη την σύγχρονον χρησιμοποίησιν αυτής υπό 15-20 μαθητριών. Ο όροφος ύψους 3.50 μέτρων θα περιλαμβάνη τρεις μεγίστους κοιτώνες εξ ών οι δύο θα περιλαμβάνωσι ανά τριάκοντα πέντε κλίνας ο δε έτερος είκοσι τοιαύτας. Προβλέπεται περαιτέρω δωμάτιον ελαφρώς ασθενών μαθητριών, δύο δωμάτια προσωπικού και δωμάτιον επιμελητρίας. Αποθήκας δεν προβλέπει το εν λόγω κτίριον δεδομένου ότι αύται δυνατόν να κτισθώσι μεταγενεστέρως έξωθιτου κυρίου οικοδομήματος.
Περισσότερα στοιχεία για το κτίσμα μπορείτε να διαβάσετε στην διδακτορική διατριβή της κας Ζαρκάδα – Πιστιόλη Χριστίνας στο Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών με τίτλο: «Η αρχιτεκτονική της Φλώρινας στην περίοδο του μεσοπολέμου»
