Η υψίφωνος Φανή Αϊδαλή – Σαπουντζή και η Φλώρινα
Γράφει ο Σπύρος Παπαχαρίσης |
Η Φανή Αϊδαλή – Σαπουντζή (1912 – 2004), διακεκριμένη λυρικοδραματική υψίφωνος, συνδεόταν με τη Φλώρινα από την πλευρά του συζύγου της, δικηγόρου Θέμη Σαπουντζή. Αφορμή για το αφιέρωμα αυτό μας έδωσαν δύο φωτογραφίες της που μας παραχώρησε η κα Όλγα Μούσιου – Μυλωνά, χαρισμένες στη μητέρα της, Ρούλη Κοζάρη, από την ίδια τη Φανή Αϊδαλή. Είναι από την περίοδο που η Φανή Αϊδαλή τραγουδούσε στις μεγάλες όπερες της Γερμανίας (1937-1940).
Οι Φλωρινιώτες και οι Φλωρινιώτισσες είχαν την ευκαιρία να δουν και να ακούσουν τη Φανή Αϊδαλή στη Φλώρινα σε κοινές συναυλίες με την «Πρώτη Χορωδία Φλώρινας» του Παντελή Τριανταφύλλου το 1933. Ο Παντελής Τριανταφύλλου υπήρξε το 1941 ο πρώτος μαέστρος της Μικτής Χορωδίας του Φ.Σ.Φ. «Ο Αριστοτέλης», πρώτος μαέστρος της Φιλαρμονικής του Δήμου Φλώρινας.
Για την πρώτη από αυτές συναυλίες που πραγματοποιήθηκε στις 13 Αυγούστου 1933, κυκλοφόρησε σχετική αγγελία η οποία έγραφε:
«Η Πρώτη Χορωδία Φλωρίνης επιθυμούσα να συμβάλη εις την μουσικήν πρόοδον της πόλεώς μας συνεβλήθη μετά της παρεπιδημούσης ενταύθα δεσποινίδος Φανούλας Αϊδαλή, δραματικής υψιφώνου και αριστούχου του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, θα παρουσιάση την Κυριακήν 13ην Αυγούστου 1933, ώραν 10.30 μ.μ. εις την αίθουσα του κινηματοθεάτρου «Πάνθεον» συναυλίαν με αποκλειστικόν ιδικόν της πρόγραμμα τραγουδιών συνοδεία της ορχήστρας του ως άνω Σωματείου υπό την Διεύθυνσιν του κ. Παντελή Τριανταφύλλου. Εις το πιάνο ο περίφημος ΠΟΖΕΛΛΙ»
Ο Παντελής Τριανταφύλλου στο τεύχος 79/80 -1970 του περιοδικού «Αριστοτέλης» διηγείται για εκείνη τη συναυλία:
«Τα εισιτήρια είχαν διατεθή σχεδόν όλα τρεις ημέρες πριν από την Συναυλία.
Τα πάντα είχαν προετοιμασθή με κάθε λεπτομέρεια. Η αίθουσα είχε γεμίσει.
Με την προσέλευσι των επισήμων η αυλαία άνοιξε αμέσως για την εκτέλεση του προγράμματος. Το ακροατήριο ξεσπά σε ζωηρά χειροκροτήματα με την εμφάνισι της ορχήστρας, της καλλιτέχνιδος και του γράφοντος ως μαέστρου της συναυλίας.
Το πρόγραμμα ήταν πλούσιο. Περιελάμβανε τραγούδια Ελλήνων και Ξένων συνθετών.
Ο Πιανίστας ΠΟΖΕΛΛΙ συνοδεύει την δεσποινίδα Αϊδαλή στα Alceseste του Gluck, Ταξειδιώτης του Schubert, στην Tosca και Butterfly του Puccini και στα Le Cid και Elegie του Massenet. Με την Ορχήστρα τραγούδησε με μεγάλη επιτυχία την Φλογέρα και το Αν μ΄ αγαπούσες του Ρόδιου, το Μανδήλι του Χατζηαποστόλου και το ωραιότατο Στοιχειωμένο Γεφύρι του Σακελλαρίδη».
Ύστερα από τρεις εβδομάδες στις 3 Σεπτεμβρίου 1933 ημέρα Κυριακή στις 9.30 μ.μ. στο «Πάνθεον» θα πραγματοποιηθεί και δεύτερη συναυλία, αυτή τη φορά με τη σύμπραξη της Φανής Αϊδαλή και της αδελφής της Καλλιόπης.
Διηγείται ο Παντελής Τριανταφύλλου:
«Με φρενίτιδα ενθουσιασμού το ακροατήριο υπεδέχθη την ωραιοτάτη εμφάνισι του καλλιτεχνικού ζεύγους των αδελφών Αϊδαλή Φανούλας και Πόπης.
Σ΄ όλα τα τραγούδια των ήσαν υπέροχες απίθανες. Στα «σόλα» και στις «διωδίες» καταπληκτικές. Η μία SOPRANO και η μικρή MEZZO SOPRANO.
Μέλος της χορωδίας μας προσέφερε στις αδελφές Αϊδαλή ωραιοτάτη ανθοδέσμη εκ μέρους των νέων της πόλεώς μας δια την καλλιτεχνικήν των αυτήν προσφορά.
Ιδιαίτερα πρέπει να σημειωθή ότι με τις επιτυχείς εμφανίσεις της η δεσποινίς Φανή Αϊδαλή έδειξε κατά τρόπον θετικόν τα εξαίρετα προσόντα της. Έπεισε και τους πλέον διστακτικούς ότι σύντομα θα διαπρέψη σαν ένα απ΄ τα πιο δυνατά σε φωτισμό αστέρια του Καλλιτεχνικού Γαλαξία και θα τιμήση επάξια τη Χώρα μας».
Το βιογραφικό σημείωμα της Φανής Αϊδαλή που παραθέτουμε μας το κοινοποίησε ο καλός φίλος και συλλέκτης φωτογραφιών της Φλώρινας, Θανάσης Βογιατζής.
Φανή Αϊδαλή – Σαπουντζή (Θεσσαλονίκη 1912). Διακεκριμένη λυρικοδραματική υψίφωνος. Σπούδασε πιάνο και αρμονία στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης. Στην συνέχεια σπούδασε μονωδία στο Εθνικό Ωδείο αποφοιτώντας το 1934 με άριστα, βραβείο εξαιρετικής ιδιοφυίας και χρυσό μετάλλιο (τάξη Νίνας Φωκά και με προετοιμασία για τις εξετάσεις από την καθηγήτρια Καίτη Καλαμαριώτου). Πρωτοεμφανίστηκε το 1935 με το θίασο όπερας του Μανώλη Καλομοίρη, τραγουδώντας στη Θεσσαλονίκη «Αίντα» και «Χορό Μεταμφιεσμένων». Κατόπιν πήγε στην Αίγυπτο, όπου σημείωσε μεγάλες επιτυχίες. Το 1936 πρώτευσε στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό τραγουδιού (Βιέννη) μεταξύ 150 υποψηφίων και μετά από μονοετείς σπουδές, προσλήφθηκε ως μόνιμο στέλεχος στη «Φόλκς Όπερ» του Βερολίνου (1937-41) και τραγούδησε «Τροβατόρε», «Μαντάμ Μπατερφλάι» «Μινιόν», «Λουίζα Μίλλερ», «Ζαν ντ΄ Αρκ», «Δαχτυλίδι της μάνας», «Ιππότη με το ρόδο», «Φάουστ», «Τραβιάτα», «Μαγικό αυλό», κ.λπ. Παράλληλα τργούδησε ως προσκεκλημένη στις Όπερες του Μονάχου, του Κιέλου, του Αμβούργου, της Φρανκφούρτης και έδωσε ρεσιτάλ σε αρκετές πόλεις της Γερμανίας (ενώ είχε συμμετοχή τόσο στον Εθνικό Μελοδραματικό Όμιλο το 1938 – ως Μιμί – όσο και στο «Μελόδραμα Αθηνών» το 1940 – στη «Δημιουργία» του Χάιντν). Επίσης εμφανίστηκε 12 φορές από το Ραδιοφωνικό Σταθμό του Βερολίνου. Όμως, όταν η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας, κατήγγειλε τις συμβάσεις τις με τα γερμανικά Θέατρα και επέστρεψε στην Αθήνα (1941), όπου και προσλήφθηκε στη Λυρική Σκηνή του Εθνικού (Βασιλικού) Θεάτρου. Τότε τραγούδησε στα λυρικά έργα: «Μπατερφλάι» (12-11-194), «Κάρμεν» (20-2-1942), «Καβαλλερία Ρουστικάνα» (6-5-1942). Στη συνέχεια παντρεύτηκε τον δικηγόρο Θέμη Σαπουντζή και για λόγους επισιτισμού, εγκατέλειψε την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στη Φλώρινα. Επανήλθε, ως μόνιμο στέλεχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1946.
Προηγουμένως, το 1945, είχε τραγουδήσει το «A perfido» του Μπετόβεν με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών (διευθυντής Φιλοκτήτης Οικονομίδης). Από το 1946 ως το 1959 συνεργάστηκε με την Εθνική Λυρική Σκηνή σε πολλές και διάφορες παραστάσεις που άφησαν εποχή (τραγούδησε επίσης αρκετά ορατόρια): «Ρέκβιεμ» Βέρντι (5-4-1950), «Άλκηστις» (1-9-1950) κ.λπ. Αναφέρουμε τις πρωταγωνιστικές συμμετοχές της μόνο στα ελληνικά λυρικά έργα: «Βασιλιάς Ανήλιαγος» (27-3-1948), «Δαχτυλίδι της μάνας» (23-12-1949), «Ξωτικά νερά» (6-1-1951), «Διδώ» (12-4-1952), «Άγιος Παύλος». Κατόπιν εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Θεσσαλονίκη και δίδαξε τραγούδι στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης (από το 1960), με άριστα αποτελέσματα (στους μαθητές της η Άγλα Κατσάρκα – Ζησιάδου, η Άννα Πόρρικα, ο Νίκος Καπέτας, ο Στέφανος Κατσάρκας, ο Περικλής Ταλαντόπουλος, κ.ά.). Επίσης, τραγουδούσε σε πανηγυρικές εκδηλώσεις της Θεσσαλονίκης («Τροβατόρε» 1965, «Άγιος Δημήτριος» 1966, «9η Μπετόβεν» 1967). Τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις και διπλώματα.
Η Φανή Αϊδαλή – Σαπουντζή, πέθανε στις 1 Δεκεμβρίου 2004.
Φανή Αϊδαλή: Η Ελληνίδα σοπράνο που δεν απέδωσε ναζιστικό χαιρετισμό στον Χίτλερ
Όπως διαβάζουμε στο ηλεκτρονικό περιοδικό Λόγου και Τέχνης «Χάρτης»:
…
«Στο μοναδικό βιβλίο που υπάρχει για τη ζωή και το έργο της η ίδια η Αϊδαλή μιλά για την πρώτη της χρονιά στο Βερολίνο: «Το 1936 θυμάμαι άρχισα τη συνεργασία μου με την Όπερα του Βερολίνου… το γεγονός ότι θα άρχιζα με την Άλκηστη του Γκλουκ ήταν μεγάλος πειρασμός…η παράσταση δινόταν με την ευκαιρία των Ολυμπιακών Αγώνων… στην πρεμιέρα το θέατρο γέμισε ασφυκτικά με κόσμο από όλες τις φυλές και τις χώρες του κόσμου… φυσικά είχε συγκεντρωθεί και όλη η αριστοκρατία του Βερολίνου… παρούσα και η κυβέρνηση με επικεφαλής τον ίδιο τον Χίτλερ… οι Γερμανοί όρθιοι, στραμμένοι προς το θεωρείο του, χαιρετώντας ναζιστικά ούρλιαζαν Χάιλ Χίτλερ… ένιωσα αμήχανη, δεν μου άρεσε αυτό που γινόταν… όταν έπεσε η αυλαία ο διευθυντής του θεάτρου μας ανακοίνωσε αναστατωμένος ότι ερχόταν ο ίδιος ο Χίτλερ για να συγχαρεί τους καλλιτέχνες…παραταχθήκαμε…πρώτος ο μαέστρος, δεύτερος ο σκηνοθέτης, τρίτος ο συμπρωταγωνιστής μου, όλοι τους Γερμανοί, και τέταρτη εγώ… οι Γερμανοί συνάδελφοι ύψωναν το δεξί τους χέρι ζητωκραυγάζοντας Χάιλ Χίτλερ και ύστερα έσφιγγαν το χέρι του δικτάτορα… όταν έφθασε σε μένα εγώ δεν σήκωσα το δεξί μου χέρι ούτε φώναξα Χάιλ Χίτλερ, υποκλίθηκα και άπλωσα το χέρι μου για χειραψία.»** Η Αϊδαλή στη συνέχεια της αφήγησής της τονίζει ότι όταν την συνεχάρη ο Χίτλερ τον ευχαρίστησε αποκαλώντας τον απλώς «κύριε Πρωθυπουργέ» και όχι «Φύρερ» όπως ήταν καθιερωμένο τότε. Η πορεία της τόσο στη σκηνή όσο και εκτός φανερώνουν δυναμισμό και αποφασιστικότητα.»
Πηγές:
- «Το λεξικό της ελληνικής μουσικής» τόμος 1ος, Εδόσεις «ΓΙΑΛΛΕΛΗ», Αθήνα 1998 (σελ. 80-81)
- Βιογραφικά στοιχεία της Φανής Αϊδαλή βρίσκονται αναρτημένα και στον δικτυακό τόπο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
- Στοιχεία για την ανάρτηση αντλήθηκαν από το περιοδικό «Αριστοτέλης», τεύχος 79/80 1970 με θέμα: «Η Μουσική κίνησι στη Φλώρινα και η δράση των νέων της στα χρόνια 1912 – 1942».
- Φανή Αϊδαλή: Η Ελληνίδα σοπράνο που δεν απέδωσε ναζιστικό χαιρετισμό στον Χίτλερ
Ευχαριστώ θερμά την Όλγα Μούσιου – Μυλωνά για τη διάθεση των φωτογραφιών της Φανής Αϊδαλή – Σαπουντζή.
